ZUS nie może obniżyć przedsiębiorcy podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych

Jeżeli kwota podstawy wymiaru składek społecznych mieści się w przedziale określonym w ustawie o ubezpieczeniach społecznych, to ZUS nie może jej kwestionować - wynika z dwóch wyroków Sądu Najwyższego.

W obu sprawach sąd uwzględnił skargi nadzwyczajne Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców od wyroków Sądu Apelacyjnego w Lublinie. Oba dotyczyły kobiet prowadzących działalność gospodarczą. W pierwszej ze spraw ubezpieczona, po uzyskaniu informacji o ciąży, przez pięć miesięcy deklarowała maksymalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a więc równowartość 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. ZUS w Lublinie wydał jednak decyzję obniżającą tę podstawę do minimalnego poziomu. W drugiej ze spraw ubezpieczona, która przez większość okresu prowadzenia działalności deklarowała minimalną podstawę wymiaru składek, w jednym miesiącu podniosła ją do maksymalnego poziomu. Tu również lubelski oddział ZUS uznał, że było to instrumentalne działanie ubezpieczonej w celu zdobycia wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego i wydał decyzję obniżającą tę podstawę do ustawowego minimum.

e-Sprawozdanie finansowe wysyłka online do eKRS i KAS za 2022 w najnowszej wersji (v1-2)
e-Sprawozdania finansowe w najnowszej wersji (v1-2) i e-Deklaracje CIT-8 przygotujesz i e-wyślesz w module programu fillup, w którym znajdziesz także e-deklaracje CIT oraz inne druki, formularzy oraz wzorów pism i umów, związane z zamknięciem roku podatkowego. CIT-8 i e-Sprawozdania finansowe w fillup działa, jak Księgowa chciała. Sprawdź!
Wyślij elektronicznie CIT-8 do e-deklaracje.gov.pl i e-Sprawozdanie finansowe do e-KRS i KAS online »

Przedsiębiorca sam decyduje o podstawie wymiaru swoich składek

Sądy dwóch instancji w obu tych sprawach przyznały rację ZUS, inne stanowisko zajął dopiero Sąd Najwyższy. Jak podkreślił w obu wyrokach, zasadniczo spór sprowadza się do interpretacji art. 18 ust. 8 w związku z art. 20 ust. 3 ustawy systemowej i odpowiedzi na pytanie, czy organ rentowy ma prawo podważyć zadeklarowaną przez przedsiębiorcę podstawę wymiaru składki i samodzielnie ustalić jej niższą wartość. Sąd zajął stanowisko, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność ma prawo do zadeklarowania - w granicach przewidzianych ustawą - dowolnej kwoty jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. To, w jaki sposób skorzysta z tego uprawnienia, zależy wyłącznie od jej decyzji. Ingerencja w tę sferę jakiegokolwiek innego podmiotu jest niedopuszczalna, chyba że ma wyraźne umocowanie w przepisach. Kompetencji ZUS do dokonywania ocen w zakresie sposobu wykonywania przez ubezpieczonego jego prawa nie można się zatem ani domniemywać, ani wywodzić ich wyłącznie „z kardynalnych wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych”. Sąd Najwyższy uchylił oba zaskarżone wyroki i przekazał obie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania.

Stanowisko SN uległo radykalnej zmianie

W listopadzie 2023 r. skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego podjął uchwałę wyrażającą inne stanowisko. Wówczas sędziowie uznali, że w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego organ rentowy jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach. Sąd Najwyższy postanowił nadać tej uchwale moc zasady prawnej.

Źródło: wyroki Sądu Najwyższego II NSNc 348/23 z 13 marca 2024 r. i II NSNc 324/23 z 14 marca 2024 r., uchwała Sądu Najwyższego III UZP 3/23 z 29 listopada 2023 r.